Αφορμή της πρωτόγνωρης
για τον χώρο που μας φιλοξενεί βραδιάς, είναι ο εορτασμός της παγκόσμιας ημέρας
της ποίησης στις 21 Μαρτίου.[1] Για
την ιστορία, θυμίζουμε ότι η Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης ξεκίνησε από την Ελλάδα, ύστερα
από μια πρόταση του ποιητή Μιχαήλ Μήτρα προς την Εταιρεία Συγγραφέων το 1997. Η ποιήτρια Λύντια Στεφάνου πρότεινε ως ημέρα
εορτασμού την 21η Μαρτίου, την ημέρα της εαρινής ισημερίας που συνδυάζει το φως από τη μία και το
σκοτάδι από την άλλη, όπως η ποίηση, που συνδυάζει το φωτεινό της πρόσωπο της
αισιοδοξίας με το σκοτεινό πρόσωπο του πένθους. Τον Οκτώβριο του 1999, ύστερα
από σχετική πρόταση του λογοτέχνη και
τότε εκπροσώπου της χώρας μας στη Γενική
Διάσκεψη της UNESCO στο Παρίσι, η 21η Μαρτίου ανακηρύχθηκε Παγκόσμια Ημέρα
Ποίησης. Το ποιητικό βάρος της ημέρας
ήταν ούτως ή άλλως τεράστιο καθώς πέραν του ερχομού της πολυπόθητης για το
ξανάνιωμα της φύσης άνοιξης, η ημέρα αυτή μνημονεύεται και ως «Η Παγκόσμια
Ημέρα για την Εξάλειψη των Φυλετικών Διακρίσεων» από το 1966.
Για την ποίηση έχουν
γραφεί πολλά το μόνο σίγουρο είναι ότι είναι μια αρχέγονη λειτουργία της φύσης
που καθορίζει την παρουσία του ανθρώπου από τα πρώτα του βήματα στη γη, καθώς
τα πρώτα ποιήματα είναι οι ύμνοι που απευθύνει ο άνθρωπος στο θείο, οι κραυγές
του πολέμου, ο θρήνος του θανάτου και τα ξεσπάσματα χαράς. Με το πέρασμα του
χρόνου η ποίηση αποκτά ρυθμό και μέτρο,
απαγγέλλεται η άδεται με τη συνοδεία μουσικής. Πατέρας και δάσκαλος όλων των
ποιητών λογίζεται ο Όμηρος . «Αν κάποιος μάθει ελληνικά μπορεί να βρει όλη
σχεδόν την ποίηση στον Όμηρο» δηλώνει ο
Esra Paound, ένας απ΄τους πλέον πολυδιαβασμένους ποιητές του 20ου
αιώνα . Το ηρωικό έπος του Ομήρου διαδέχτηκε το διδακτικό έπος του Ησιόδου και
η λυρική ποίηση με εξέχοντες εκπροσώπους τη Σαπφώ, τον Αλκαίο, τον Πίνδαρο και
τον Αρχίλοχο. Ενώ από τις φωτεινότερες δημιουργίες της παγκόσμιας σκέψης είναι
η τραγική ποίηση του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη και η κωμωδία των
Αριστοφάνη και Μένανδρου απότοκα της κλασικής Αθήνας του μεγαλούργησε μετά τη νίκη στα Μηδικά τον 5ο
προχριστιανικό αιώνα . Πολλά είναι τα ονόματα που ξεχωρίζουν στην παγκόσμια
ποιητική σκηνή , άξιοι αναφοράς είναι οι Σαίξπηρ, Δάντης, Γκαίτε, Ουγκώ, οι καταραμένοι ποιητές Πόε ,
Μπωντλαίρ και Ρεμπώ . Τον περασμένο αιώνα μεγαλούργησαν οι Έλιοτ, Πάουντ, Λόρκα,
Μπρεχτ, Νερούδα, Μπόρχες , ενώ τελευταία μας απασχολεί πολύ η γενιά των
αμερικανών ποιητών της αντισυμβατικής γενιάς μπητ ( beat generation ή
beatnics)
Μπάροουζ, Κέρουακ και Γκινσμπεργκ.
Η περίοδος ακμής της σύγχρονης
ελληνικής ποίησης ξεκινά την περίοδο της ελληνικής επανάστασης , όταν τα
κατορθώματα των Ελλήνων υμνούν οι
επτανήσιοι Διονύσιος Σολωμός και Ανδρέας Κάλβος βοηθώντας στην ανάπτυξη του
φιλελληνισμού. Με τη σύσταση του ελληνικού κράτους (1830) ποίηση γράφουν οι
φαναριώτες διανοούμενοι όμως η ποίηση τους γράφεται κυρίως στην καθαρεύουσα και
κουράζει λόγω της ατημέλητης μορφής και της πεισιθάνατης διάθεσης σε αντίθεση
με τον Σολωμό που γράφει στη γλώσσα των ανθρώπων της υπαίθρου καθιερώνοντας τη
δημοτική ως πανελλήνια ποιητική γλώσσα. Τους ρομαντικούς διαδέχεται η γενιά του
1880 με εξέχοντα εκπρόσωπο τον βάρδο του μεγαλοϊδεατισμού Κωστή Παλαμά.
Το 1903 γίνεται γνωστός
στην Αθήνα ένας Έλληνας ποιητής της διασποράς ο Αιγυπτιώτης Κωνσταντίνος Καβάφης ο οποίος με όπλο του τις
μεταμορφώσεις σε διάφορα ποιητικά προσωπεία , τα ταξίδια σε σκοτεινές στιγμές
της ιστορίας, την υποβλητικότητα, τον διδακτικό τόνο, τη θεατρικότητα και την πρωτόγνωρη στα παγκόσμια γράμματα
καβαφική ειρωνεία λαμβάνει αμφιλεγόμενες κριτικές, όμως με το πέρασμα του
χρόνου καταξιώνεται ως ο πλέον διαβασμένος Έλληνας ποιητής παγκοσμίως.
Καινά δαιμόνια στο χώρο της ελληνικής ποίησης επίσης εισήγαγαν ο λυρικός και
μεγαλόπνοος Άγγελος Σικελιανός ο
πρωτοπόρος της επαναστατικής τέχνης
στην Ελλάδα Κώστας Βάρναλης και ο «ιδανικός αυτόχειρας » της γενιάς του
μεσοπολέμου Κώστας Καρυωτάκης. Στη συνέχεια τη σκυτάλη παίρνει η ρηξικέλευθη
γενιά του ’30 με κύριους εκπροσώπους τους νομπελίστες Γιώργο Σεφέρη και Οδυσσέα
Ελύτη, τον βραβευμένο με βραβείο Λένιν Γιάννη Ρίτσο , τους υπερρεαλιστές Ανδρέα
Εμπειρίκο και Νίκο Εγγονόπουλο και τον ποιητή των μακρυσμένων ταξιδιών και των
γαλάζιων πόντων Νίκο Καββαδία. Τέλος στην πρώτη μεταπολεμική ποιητική γενιά
εντάσσονται ποιητές όπως ο Μανώλης
Αναγνωστάκης, ο Τάσος Λειβαδίτης ,ο Τίτος Πατρίκιος και ο
νεουπαρρεαλιστής Μίλτος Σαχτούρης οι οποίοι βιώνουν τις ταραχώδεις εποχές της
Κατοχής, της Αντίστασης και του εμφυλίου πολέμου και μέσω της τέχνης τους
προσπαθούν να ανατάμουν τις αιτίες της ήττας και της διάψευσης των οραμάτων τους και να βρουν διέξοδο απ’ τα
μετεμφυλιακά πάθη.
Οι τελευταίες δεκαετίες
χαρακτηρίζονται αντιποιητικές λόγω της στροφής του εκδοτικού και αναγνωστικού
ενδιαφέροντος σε άλλα λογοτεχνικά είδη , ακόμα και σήμερα όμως γράφεται ποίηση .
Η αποστολή της όμως είναι δύσκολη καθώς
δεν πρέπει απλώς να γίνει απτή στο πλατύ κοινό αλλά και να δώσει απαντήσεις για
τα ζητήματα που μας ταλανίζουν στους χαλεπούς καιρούς που ζούμε.
Τελικά όμως τι είναι
ποίηση; Νομίζω πως το ερώτημα είναι δύσκολο. Πολλοί έχουν μιλήσει για την
ποίηση, άλλοι την έχουν χρησιμοποιήσει για να επουλώσουν τις πληγές τους.
Κάποιο αγάπησαν με πάθος την ποίηση και άλλοι τη θεώρησαν σαν μια πλάνη που
ταιριάζει σε αλαφροΐσκιωτους. Υπάρχουν και αυτοί που την απαξίωσαν ή συνέβαλαν
στην απαξίωση της. Πηγή της ποίησης της δημιουργίας (αν εξετάσουμε ετυμολογικά
τη λέξη) είναι η
έμφυτη ανάγκη των έμβιων όντων για
κίνηση και επικοινωνία με τους γύρω τους. Ο άνθρωπος προχωρώντας ένα
βήμα παραπέρα έκανε τέχνη την αντανάκλαση της ανθρώπινης σκέψης στο χαρτί .Το
αποτέλεσμα είναι μεγαλειώδες.
Αν έπρεπε να δώσω έναν
ορισμό για την ποίηση θα έλεγα ότι «η ο ποίηση είναι η τέχνη που φέρνει στο φως
και διασώζει στο διηνεκές όσα έχουν γραφτεί με αίμα». Καλύτερο όμως θα ήταν να
επικαλεστούμε τις απόψεις κάποιων μεγάλων θεραπόντων της Ιδέας για να κλείσουμε
τον πρόλογο του σημερινού αφιερώματος.
Κωνσταντίνος
Καβάφης (1863-1933)
«Μελαγχολία
του Ιάσονος Κλεάνδρου• ποιητού εν Kομμαγηνή• 595 μ.X.»
Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάπως ξέρεις από φάρμακα·
νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.
………………………………………………………..
Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάμνουνε —για λίγο— να μη νοιώθεται η πληγή.
Κώστας Καρυωτάκης (1896-1928)
«Είμαστε κάτι...»
Στο σώμα στην ενθύμηση
πονούμε.
Μας διώχνουνε τα
πράγματα, κι η ποίησις
είναι το καταφύγιο που
φθονούμε.
Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975)
«Τρία αποσπάσματα»
“Η ποίησις είναι
ανάπτυξις στίλβοντος ποδηλάτου.
Μέσα της όλοι
μεγαλώνουμε.
Οι δρόμοι είναι λευκοί.
Τ’ άνθη μιλούν.
Από τα πέταλά τους
αναδύονται συχνά μικρούτσικες παιδίσκες.
Η εκδρομή αυτή δεν έχει
τέλος.”
Νίκος Εγγονόπουλος
(1907-1985)
«Νέα περί του θανάτου
του Ισπανού ποιητού Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα στις 19 Αυγούστου του 1936 μέσα στο
χαντάκι του Καμίνο ντε λα Φουέντε»
Η Τέχνη κι η ποίηση δεν
μας βοηθούν να ζήσουμε:
η τέχνη και η ποίησις
μας βοηθούνε
να πεθάνουμε
………………………………………..
μα επί τέλους! πια ο
καθείς γνωρίζει πως
από καιρό τώρα
-και προ παντός στα
χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα-
είθισται
να δολοφονούν τους
ποιητάς
T. S. Eliot, (1888-1965),
Βρετανός ποιητής, Νόμπελ 1948
Η Ποίηση δεν είναι η
απελευθέρωση των αισθημάτων, αλλά η δραπέτευση από τα αισθήματα. Δεν είναι η
έκφραση της προσωπικότητας αλλά η δραπέτευση από την προσωπικότητα. Αλλά θα
πρέπει κανείς να έχει αισθήματα και προσωπικότητα για να θέλει να δραπετεύσει
από αυτά.
Paul Valery, (1871-1945),
Γάλλος ποιητής
Ποίηση είναι η ανάπτυξη
ενός επιφωνήματος.
Μανόλης Αναγνωστάκης
(1925-2005)
«Εκεί…»
Γιατί η ποίηση δεν
είναι ο τρόπος να μιλήσουμε,
αλλά ο καλύτερος τοίχος
να κρύψουμε το πρόσωπό μας.
«Ποιητική »
Σαν πρόκες πρέπει να
καρφώνονται οι λέξεις
Να μην τις παίρνει ο
άνεμος.
Γιάννης Ρίτσος
(1909-1990)
Τα ποιήματα δεν είναι
και τόσο δύσκολα, το ξέρετε.
Πολλοί στίχοι είναι σαν
πόρτες -
πόρτες κλειστές σ'
ερημωμένα σπίτια
και πόρτες ανοιχτές σε
ήμερες συγυρισμένες ψυχές.
Τάσος Λειβαδίτης
(1922-1988)
Κι η ποίηση: ένα
παιχνίδι
που τα χάνεις όλα,
για να κερδίσεις ίσως
ένα άπιαστο αστέρι.
Άρης Αλεξάνδρου (1922-1978)
Ο ποιητής είναι ένας
φυλακισμένος πάντοτε ορθός
μπρος στο λευκό χαρτί
Τάκης Σινόπουλος
(1917-1981)
« Ο καιόμενος»
Στην εποχή μας όπως και
σε περασμένες εποχές
άλλοι είναι μέσα στη
φωτιά κι άλλοι χειροκροτούνε.
Ο ποιητής μοιράζεται
στα δυο.
Πάμπλο Νερούδα (1904-1973),Χιλιανός συγγραφέας και ποιητής
Ἡ ποίηση δὲν ἀνήκει σ᾿
αὐτοὺς ποὺ τὴ γράφουν ἀλλὰ σ᾿ αὐτοὺς ποὺ τὴν ἔχουν ἀνάγκη.
Ζὰν Κοκτώ (1889-1963),
Γάλλος
ποιητής, μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ζωγράφος
Ἡ χειρότερη μοῖρα γιὰ ἕναν
ποιητὴ εἶναι νὰ τὸν θαυμάζουν χωρὶς νὰ τὸν καταλαβαίνουν.
Θ. Αγγελόπουλος (1935-2012),
σκηνοθέτης αποκληθείς ως «ποιητής της μεγάλης οθόνης»
Η ποίηση είναι μια
υγρασία που την έχουμε ανάγκη, γιατί διώχνει την ξηρότητα της καθημερινότητας.
Ποίηση δεν αρκεί να υπάρχει μόνο στο σινεμά, αλλά και στη ζωή. Είναι ένα
μονοπάτι που σε κάνει να αισθάνεσαι κάτι παραπάνω από αυτό που είσαι. Σε πάει
κάπου αλλού, όπου όλα παίρνουν μια μαγική διάσταση. Άρα σε βοηθάει να ζήσεις.
Και δύο αφορισμοί κατά
των κυνηγών της Δόξας αλλά αποκομμένων απ’ το κοινωνικό σύνολο ποιητών
Κώστας Βάρναλης
(1884-1974) «Η αληθινή απολογία του Σωκράτη»
«Αμ’ οι ποιητάδες;
Αρσενικές Πυθίες, που κουβεντιάζουνε με τους Θεούς σαν παλιοί
κουμπάροι…Μεσάτοι, κουνιστοί και με κομμένα μάτια, κει που περπατάνε
σκορπίζοντας αρώματα και χάχανα καμπανιστά, σταματάνε ξαφνικά, γουρλώνουνε τα
μάτια και κοιτάζουνε τ’ άστρα μέρα μεσημέρι. Κείνη τη στιγμή κατεβαίνουν
άγγελοι των Θεών και τους καλούνε στον Όλυμπο της Μωρίας!… Εκεί μεθάνε κ’ εδώ
χρησμολογούνε. Με τα μάτια των στίχων μας λυτρώνουν από τα δεσμά της
ματαιότητας. Αφτοί δίνουν αιωνιότητα σ’ ότι αγγίσουνε με την πνοή τους. Χάρη σ’
αφτούς ο κόσμος γίνεται καλύτερος και βασιλέβουνε στη γης η ψυχή κι ο Θεός!»
Κατερίνα Γώγου (1940-1993)
Εκείνο που φοβάμαι πιο
πολύ
είναι μη γίνω "ποιητής"
Μην κλειστό στο
δωμάτιο
ν' αγναντεύω τη
θάλασσα
κι απολησμονήσω.
Μην κλείσουνε τα
ράμματα στις φλέβες μου
κι από θολές αναμνήσεις
και ειδήσεις της ΕΡΤ
μαυρίζω χαρτιά και
πλασάρω απόψεις.
Μη με αποδεχτεί η ράτσα
που μας έλειωσε
για να με
χρησιμοποιήσει.
Μη γίνουνε τα ουρλιαχτά
μου μουρμούρισμα
για να κοιμίζω τους
δικούς μου.
Μη μάθω μέτρο και
τεχνική
και κλειστώ μέσα σε
αυτά
για να με
τραγουδήσουν.
Κωνσταντίνος Κωστέας
Φιλόλογος
[1] Ο λόγος (με ελάχιστες τροποποιήσεις) εκφωνήθηκε από τον συντάκτη στην εκδήλωση «Ένας κούκος δε φέρνει την άνοιξη... ένα ποίημα όμως
τη φέρνει» στις 22 Μαρτίου 2015 στο Rock bar ΚΥΤΤΑΡΟ (Πεζόδρομος Αμφείας στο
Ιστορικό Κέντρο της Καλαμάτας)
